Chương
Tư
Do trái tim sẽ thắng được lư
trí
Khi bạn giận dữ với ai, trút
được cơn thịnh nộ lên đầu người đó, bạn thấy hả dạ lắm... nhưng người ấy cảm
thấy ǵ lúc đó? Hài ḷng như bạn không? Và cái giọng gây gổ, thái độ cừu thị của
bạn có làm cho người ấy muốn ḥa giải với bạn không?
Woodrow Wilson nói: "Nếu bạn đưa
hai quả đấm ra nói chuyện với tôi, th́ bạn có thể tin chắc rằng tôi cũng đưa
ngay hai quả đấm ra với bạn liền. Nhưng nếu bạn nói: "Chúng ta hăy ngồi xuống
đây và ôn tồn nói chuyện với nhau. V́ ư kiến chúng ta khác nhau, cho nên phải
ráng t́m nguyên nhân chỗ bất đồng đó". Nếu bạn nói như vậy, th́ chúng ta sẽ thấy
ngay rằng ư kiến của chúng ta rút cục không khác nhau xa lắm; nhưng chỗ bất đồng
ư rất ít, c̣n những chỗ đồng ư th́ nhiều, và nếu chúng ta thiệt t́nh và kiên tâm
muốn ḥa giải với nhau th́ cũng dễ".
Không ai hiểu rơ sự xác đáng của
những lời nói đó bằng John D.Rockefeller. Năm 1915, Rockefeller là người bị
nhiều người oán nhất ở miền mỏ Colorado. Từ hai năm rồi, xứ đó bị tàn phá v́ một
vụ đ́nh công làm đổ máu nhiều nhất trong nền kỹ nghệ của Mỹ. Những thợ mỏ trong
Công ty Nhiên liệu và Kim thuộc ở xứ Colorado - do ông Rockefeller giám đốc -
quyết liệt đ̣i tăng lương. Dụng cụ và nhà máy bị phá phách, người ta kêu lính
tới, sinh ra một cuộc đỏ máu, và nhiều thợ đ́nh công ngă gục dưới làn đạn. Trong
t́nh h́nh khẩn trương như vậy, trong không khí bừng bừng thù oán đó, Rockefeller
quyết lấy ḷng và giải ḥa với họ. Ông làm cách nào mà thành công? Th́ đây, giải
pháp của ông:
Sau khi mất hàng tuần cổ động
ráo riết trong đám thợ để mở sẵn con đường ḥa giải, ông diễn thuyết trước đám
thợ đ́nh công. Bài diễn văn đó là một trứ tác có kết quả lạ lùng. Nó dẹp được
những làn sóng thù nghịch bao vây ông, đang muốn nhận ông xuống và làm cho một
số đông thợ theo ông. Ông giảng giải với họ một cách thân mật, khéo léo đến nỗi
thợ đ́nh công trở lại làm việc mà không hề nhắc tới sự xin tăng lương nữa, mặc
dầu trước kia họ chiến đấu dữ tợn như thế.
Dưới đây, tôi sẽ chép lại đoạn
đầu bài diễn văn tuyệt khéo đó. Bạn sẽ thấy thiện cảm, nhiệt tâm và hảo ư chói
lọi trong đoạn đó. Xin bạn nhớ rằng Rockefeller nói với những người mà mấy hôm
trước đ̣i treo cổ ông cho kỳ được. Vậy mà giọng của ông dịu dàng, nhỏ nhẹ, thân
mật hơn là nói với các nhà truyền giáo nữa. Trong bài đầy những câu tươi tựa
hoa, như những câu này:
"Tôi lấy làm vinh dạ được ở
trong nhóm anh em, tôi đă lại thăm gia đ́nh anh em, chúng ta gặp nhau ở đây như
những bạn thân... tinh thần hiểu biết lẫn nhau... quyền lợi chung... tôi được
tới đây là nhờ thịnh t́nh của anh em...".
Bài diễn văn bắt đầu như vầy:
"Ngày hôm nay là một ngày vinh
dự trong đời tôi. Lần này là lần thứ nhất tôi được cái vui và cái may mắn gặp
hết thảy những người thay mặt nhân viên trong công ty lớn của chúng ta, các vị
quản lư, các vị chỉ huy, và xin anh em tin chắc rằng tôi lấy làm hân hạnh được
có mặt ở đây và sẽ nhớ cuộc hội họp này suốt đời tôi. Nếu cuộc hội họp này xảy
ra hai tuần lễ trước th́ tôi đối với phần nhiều anh em cũng như một người dưng
thôi. Nhưng v́ mới vài ngày nay, tôi đă đi thăm hết các mỏ ở phương Nam, tṛ
chuyện với các người thay mặt anh em, thăm viếng gia đ́nh anh em, hỏi han vợ con
của anh em... cho nên, hôm nay chúng ta gặp nhau ở đây, không phải như thù
nghịch nhau, mà như chỗ bạn thân và chính nhờ cái tinh thần thân mến nhau đó mà
tôi thấy sung sướng được bàn với anh em về quyền lợi chung của chúng ta.
"Thiệt chỉ nhờ thịnh t́nh của
anh em mà tôi được có mặt trong cuộc hội họp giữa các vị giám đốc cuả công ty và
các vị thay mặt cho nhân viên, v́ tôi không có cái may được ở trong nhóm trên
hay nhóm dưới. Vậy mà tôi thấy tôi liên kết mật thiết với anh em, v́, tuy đại
diện cho chủ nhân, nhưng tôi c̣n thay mặt tất cả những người làm công nữa".
Nghệ thuật làm cho kẻ thù trở
nên bạn thân, đến như vậy là tuyệt khéo.
Ví thử Rockefeller đă lựa một
chiến thuật khác, đă công kích các thợ mỏ, quát vào tai họ tất cả những lời thật
làm cho họ mất ḷng, dùng một giọng khó chịu như bảo họ khờ, thử hỏi họ có chịu
nhận lỗi của họ không, dù lư luận của ông cực kỳ xác đáng? Và lúc đó sẽ ra sao?
Ḷng giận, thù và phản đối tất sẽ tăng lên!
Nếu một người đối với bạn chỉ có
ḷng thù và ác cảm, th́ có dùng đủ các lư luận, bạn cũng không thể nào dẫn dụ
người đó theo quan điểm của bạn được. Những cha mẹ gắt gỏng, những ông chủ và
ông chồng chuyên đoán, những bà vợ hay gây gổ phải hiểu rằng ai cũng muốn khư
khư giữ lấy ư kiến của ḿnh, không bao giờ dùng vơ lực mà bắt buộc được họ phải
đồng ư kiến với ta. Trái lại, phải dùng lời lẽ ngọt ngào và tấm ḷng thân mến,
rất ngọt ngào và rất thân mến.
Cách đây gần một thế kỷ, Lincoln
nói:
"Một câu châm ngôn cổ nói: "Ruồi
ưa mật". Chẳng những ruồi mà người cũng vậy. Muốn cho một người theo ư ta, th́
trước hết ta phải làm cho người đó tin rằng ta là một bạn thân thiết thành thật
của họ đă. Lời ngọt ngào sẽ chiếm nổi trái tim họ và do trái tim, ta sẽ thắng
được lư trí của họ".
Các ông chủ xí nghiệp biết rằng
tỏ đại độ với thợ đ́nh công là có lợi cho ḿnh. Cho nên khi hai ngàn năm trăm
người thợ công ty "Bạch Xa" đ́nh công để đ̣i tăng lương và quyền lập nghiệp
đoàn, ông Giám đốc công ty đó là ông A.F. Black đă không giận dữ, chửi, dọa, áp
chế, mắng họ là cộng sản, mà lại c̣n nịnh họ nữa, khen họ trên mặt báo rằng họ
có thái độ ôn ḥa. Thấy đoàn đ́nh công tự vệ không có việc làm, ông biểu họ găng
bao tay và những trái cầu để họ tiêu khiển.
Ḷng tốt của ông có kết quả là
khuyến khích những người có hảo ư. Rồi th́ thợ đ́nh công mượn chổi, leng, xe ḅ,
quét tước chung quanh xưởng, lượm giấy vụn, tàn thuốc, tàn quẹt trên đất. Các
bạn thử tưởng tượng điều đó! Thợ vừa quét xưởng vừa phấn đấu để đ̣i hỏi này nọ.
Trong lịch sử giông tố của kỹ nghệ Mỹ, suốt mấy trăm năm chưa hề thấy lần nào
như vậy. Được một tuần, chủ và thợ ḥa giải với nhau và đ́nh công chấm dứt trong
một không khí êm đềm và thân mật.
Vừa đẹp trai, vừa hùng hồn,
Daniel Webster là một trong những luật sư nổi danh nhất thời ông. Nhưng dù lư lẽ
của ông diễn ra mạnh mẽ tới đâu, ông cũng không quên nói thêm những lời lịch sự
êm dịu này: "Quyền định đoạt về ngài Bồi thẩm", "Thưa các ngài, điều này có lẽ
đáng cho ta suy nghĩ...", "Đây là vài việc xảy ra mà tôi mong rằng các ngài đừng
bỏ qua...", "Hiểu rơ ḷng người như các ngài, chắc các ngài sẽ dễ dàng thấy ư
nghĩa của những hành vi đó...!".
Cứ ngọt ngào, không tốn sức mà
làm cho các ông ṭa phải theo ư kiến ông. Ông giàu có nhờ giọng êm ái, ôn tồn,
thân mật của ông.
Chúng ta có lẽ không bao giờ có
cơ hội ḥa giải một vụ đ́nh công, hoặc hùng biện ở ṭa, nhưng có nhiều trường
hợp khác mà phương pháp trên kia giúp ích cho ta được. Biết đâu một ngày kia ta
chẳng lâm ở trong trường hợp ông Straub, xin người chủ nhà tham lam của ông hạ
tiền mướn nhà của ông xuống.
Ông Straub, theo học lớp giảng
của chúng tôi, kể chuyện: "Tôi viết thư cho người chủ nhà, báo trước rằng hết
hạn trong giao kèo, tôi sẽ dọn đi nơi khác. Thiệt ra tôi không có ư đi đâu hết,
nhưng tôi mong rằng lời dọa đó có lẽ làm cho ông ta chịu hạ tiền mướn nhà của
tôi xuống. Nhưng ít hy vọng thành công; nhiều người khác mướn nhà cũng đă làm
thử như tôi và đều thất bại hết: họ nói con người đó ráo riết lắm. Tôi tự nhủ:
Bây giờ là lúc nên đem thi hành khoa học mà ta đương học đây.
"Nhận được thư của tôi, ông ta
lại nhà tôi liền, theo sau có người thư kư. Tôi ra tận cửa, đón ông, vô cùng
niềm nở. Tôi không đả động ǵ tới tiền mướn nhà hết. Tôi bắt đầu khoe căn tôi ở
đẹp, tôi thích ở đó lắm, tôi không tiếc lời khen. Tôi khen ông ta khéo quản lư
căn phố đó và kết luận rằng: Tôi muốn ở thêm một năm nữa, nhưng không đủ tiền
trả.
Rơ ràng tôi thấy ông ta chưa hề
được người mướn nhà nào nói với ông bằng cái giọng đó. Ông ta không biết nghĩ
làm sao hết. Ông ta bèn kể nỗi lo phiền của ông. Người mướn nhà luôn luôn kêu
nài. Có một người gửi cho ông mười bốn bức thư mà nhiều bức chửi ông hẳn hoi;
một người khác lại dọa trả lại phố, nếu ông không có cách nào cấm người mướn
từng trên ngay ban đêm! Ông ấy nói: Gặp được người như tôi vui làm sao! Rồi
không cầu xin ông, ông cũng tự hạ tiền mướn xuống một chút. Tôi xin hạ xuống
nhiều hơn nữa... Ông ta bằng ḷng liền.
"Nếu tôi dùng phương pháp của
những người mướn phố khác, chắc chắn tôi đă thất bại như họ. Tôi thành công nhờ
thái độ nhũn nhặn, thân mật, hiểu biết của tôi".
Đây là một thí dụ khác. Bà
Dorothy Fay thuộc phái thượng lưu ở Long island kể rằng:
"Mới rồi, tôi mời vài người bạn
lại dùng bữa trưa với tôi. Cuộc hội họp đó đối với tôi quan trọng lắm và tất
nhiên là tôi muốn sự tiếp đăi được hoàn toàn chu đáo. Thường thường trong những
dịp long trọng như vậy, tôi mướn anh hầu bàn Emile lo toan giúp tôi. Nhưng hôm
ấy, anh Emile tới không được, mặc dầu tôi có dặn trước. Anh cho một người phụ
việc lại thế. Thiệt là tai hại! Anh phụ việc đó chẳng biết chút chi về khoa hầu
bàn cả. Bà khách quư nhất của tôi, đáng lẽ phải đưa món ăn mời trước, th́ anh
lại nhất định mời sau cùng... Có một lúc, anh dâng bà ta một món rau cần, rau
chỉ có chút xíu, mà dọn vô một cái đĩa đại hải. Thịt th́ dai, khoai th́ nát.
Thiệt là nhục nhă, tôi giận lắm. Ráng sức lắm mới giữ được nụ cười trong cả bữa
tiệc mà tôi đau khổ như bị hành h́nh vậy.
Nhưng tôi tự nhủ: "Anh Emile,
anh đợi khi nào tôi gặp anh, tôi sẽ cho anh một trận".
Nhưng ngay tối hôm đáng ghi nhớ
đó, tôi được dự thính một buổi diễn thuyết về nghệ thuật dẫn dụ người và tôi
hiểu rằng có rầy anh Emile cũng vô ích, chỉ làm cho anh ấy giận oán tôi và không
muốn hầu việc giúp tôi nữa. Tôi ráng tự đặt tôi vào địa vị anh và thấy rằng anh
không chịu trách nhiệm trong bữa tiệc đó, v́ không phải anh đi chợ, cũng không
phải anh nấu món ăn. Người phụ của anh vụng dại, đâu phải lỗi của anh. Có lẽ v́
giận dữ mà tôi đă xét anh vội vàng quá, nghiêm khắc quá. Cho nên đáng lẽ buộc
tội anh, tôi định thay đổi thái độ mà khoan hồng với anh và tôi đă thành công
rực rỡ. Hôm sau tôi gặp anh, vẻ mặt buồn tẻ nhưng có vẻ sẵn sàng để tự bào chữa.
Tôi bảo: "Này, anh Emile... tôi muốn anh hiểu rằng khi tôi đăi khách, tôi rất
cần có anh giúp tay tôi. Anh là người hầu bàn khéo nhất tỉnh Nữu Ước này... Tôi
hiểu, hôm trước không phải anh trông nom bữa tiệc. Anh không có lỗi chi hết...".
Mây mù tan hết. Anh Emile mỉm
cười, đáp:
- Thưa bà, quả vậy. Bữa tiệc đó
hỏng là lỗi tại đầu bếp chứ không tại tôi.
Tôi tiếp:
- Anh Emile, tôi tính thết vài
bữa tiệc nữa. Tôi muốn hỏi ư kiến anh. Anh nghĩ tôi có nên giữ chị đầu bếp
không?
- Thưa bà, nên lắm chứ. Sự đáng
tiếc lần trước, chắc chắn không xảy ra nữa đâu.
Tuần sau, tôi đăi khách bữa
trưa. Anh Emile và tôi định thực đơn.
Khi khách khứa tới th́ trên bàn
trưng đầy bông hồng rực rỡ. Anh Emile săn sóc đủ mọi bề. Giá tôi có thết tiệc
một vị Hoàng hậu th́ anh cũng tận tâm đến vậy là cùng. Món ăn nấu rất khéo và
dâng lên c̣n nóng hổi. Công việc hầu khách thật là hoàn toàn. Anh dắt bốn người
phụ lại hầu khách chứ không phải một người như thường lệ. Cuối bữa, đích thân
anh dâng khách một món tráng miệng thiệt ngon. Khi ra về, bà khách quư nhất của
tôi hỏi:
"Bà có thuật ǵ mà người hầu tận
tâm và khéo léo như vậy?". Bà ấy nói đúng. Tôi có thuật lạ là biết dùng lời lẽ
ôn tồn và những lời khen thành thật".
Đă lâu lắm, khi tôi c̣n là một
đứa nhỏ chạy chân không qua những khu rừng để tới trường học làng tại miền
Missouri; một hôm, tôi đọc một bài ngụ ngôn về mặt trời và gió. Gió khoe gió
mạnh, mặt trời khoe mặt trời mạnh. Gió nói: "Tôi sẽ làm cho anh thấy rằng tôi
mạnh hơn anh. Anh thấy ông già ở dưới trần kia không? Tôi cá với anh, xem hai
ta, ai sẽ làm cho lăo đó phải tốc áo ra trước hết". Tức th́ mặt trời biến sau
đám mây và gió bắt đầu thổi mạnh như băo. Nhưng càng thổi mạnh th́ lăo già càng
bó chặt áo vào ḿnh.
Sau cùng, gió mệt phải ngừng.
Lúc đó mặt trời ở sau đám mây ló ra, tươi tỉnh cười với khách bộ hành. Một lát,
thấy nóng quá, lăo già lau mồ hôi trán và cởi áo. Mặt trời mới nói cho gió hiểu
rằng: "Dịu dàng và thân yêu bao giờ cũng mạnh hơn vũ lực và giận dữ".
Trong khi cậu học tṛ đọc bài
ngụ ngôn đó tại một nơi rất xa làng cậu ở, th́ tại tỉnh Boston mà hồi đó tôi
không có hy vọng ǵ đi tới được, xảy ra một chuyện chứng minh chân lư dạy trong
bài ấy. Câu chuyện đó, ba chục năm sau, nghĩa là mới đây, bác sĩ A.H.B. theo học
lớp giảng của tôi, kể lại cho tôi nghe như sau này:
"Hồi đó, những tờ báo ở Boston
đăng đầy những quảng cáo của bọn lang băm và của bọn cô mụ vườn mà môn thuốc và
cách đỡ đẻ của họ đă làm cho nhiều người nguy tánh mạng. Vài cô mụ đó bị bắt,
nhưng nhờ vận động với vài nhà chính trị, họ chỉ bị phạt một số tiền nhỏ thôi.
Mối phẫn uất dữ dội tới nỗi
những người lương thiện ở Boston nổi cả dậy, la ó, c̣n các vị mục sư đăng đàn
mạt sát các báo, cầu Chúa trừng trị những con buôn nhớp nhúa đó đi.
Dân gian kêu nài đủ cách mà vô
hiệu. Vụ ấy đưa lên tới nghị viện, bàn căi sôi nổi, nhưng rút cục cũng v́ sự
thối nát trong chính giới mà bị ém nhẹm đi.
Bác sĩ B. là hội trưởng hội
"Công giáo" của châu thành Boston, được bạn bè giúp đỡ, ông dùng đủ cách bài
trừ, nhưng than ôi! Không có kết quả chi hết; không hy vọng ǵ trừ được bọn đó
hết.
Rồi một đêm, ông nảy ra một ư.
Ông nghĩ tới cách mà người ta chưa từng nghĩ tới. Là dùng lời ngọt ngào thân mật
và lời khen khôn khéo.
Ông viết một bức thư cho ông chủ
nhiệm tờ báo Boston Herald tỏ ḷng hâm mộ. Ông nói, ngày nào ông cũng đọc nó, v́
tin tức đầy đủ, rơ ràng, v́ báo không lợi dụng những bản tính đê tiện của quần
chúng, và v́ những bài xă thuyết rất giá trị. Thực là một tờ báo rất quư cho các
gia đ́nh và một trong những tờ báo ấn loát đẹp nhất tại Mỹ.
"Nhưng, - bác sĩ B. tiếp - một
ông bạn thân của tôi, nói với tôi rằng, một buổi tối nọ, con gái của ông ấy đọc
lớn tiếng một bài quảng cáo của một tên chuyên môn phá thai và hỏi ông ấy nghĩa
vài chữ lạ: ông bạn tôi thiệt lúng túng, không biết trả lời ra sao. Tờ báo của
ngài được các gia đ́nh sang trọng nhất ở Boston đọc. Chắc trong nhiều gia đ́nh
khác đă xảy ra việc ư ngoại như trong gia đ́nh ông bạn tôi đó. Nếu ngài có một
vài cô em, chắc hẳn cũng không muốn cho các cô đọc những bài quảng cáo đó. Và
nếu các cô hỏi ngài những câu hỏi về chuyện đó th́ ngài sẽ trả lời ra sao?
"Tôi tiếc rằng một tờ báo rất có
giá trị như báo của ngài - gần hoàn toàn về mọi phương diện - lại có cái lỗi đó
làm cho cha mẹ không dám cho con cái đọc nó nữa. Chắc cả ngàn đọc giả cũng đồng
ư với tôi".
Hai ngày sau, ông chủ nhiệm tờ
Boston Herald viết thư trả lời ông B... Bức thư đó, ông giữ trên ba mươi năm và
đưa tôi coi khi ông lại nghe lớp giảng của tôi.
Bức thư ấy, tôi chép lại đây.
Thư đề ngày 13 tháng 10 năm 1904.
"Kính ông,
Nhận được thư ngày 11 tháng này
của Ông, tôi đội ơn Ông lắm. Kể từ thứ hai, tôi nhất định tẩy tờ báo Herald cho
hết những bài quảng cáo có hại. Những thuốc dọa thai sẽ hoàn toàn bị trừ tiệt.
C̣n những quảng cáo y dược có ích lợi chung, không thể nào từ chối hết được, tôi
sẽ kiểm duyệt gắt gao cho nó thành ra hoàn toàn vô hại.
Tôi đă có ư định đó hồi tôi bắt đầu
chủ nhiệm tờ báo Boston Herald và bức thư của Ông làm cho tôi quả quyết thi
hành.
Tôi cám ơn Ông và cầu chúc Ông..."
Esope, nô lệ Hi Lạp, viết những
ngụ ngôn bất hủ sáu trăm năm trước Thiên Chúa giáng sinh. Nhưng những lời khuyên
bảo của ông tới bây giờ vẫn c̣n quư không kém hồi hai mươi lăm thế kỷ trước. ánh
nắng mặt trời làm cho bạn phải cởi áo ra mau hơn là một trận cuồng phong; những
lời ngọt ngào, êm đềm đi sâu vào ḷng người ta hơn là cơn thịnh nộ, đập bàn quát
tháo.
Xin các bạn nhớ câu này của Lincoln:
"Ruồi ưa mật". Vậy bạn muốn cho người khác theo ư bạn, xin bạn đừng quên quy tắc
thứ tư:
"Nên ôn tồn, ngọt ngào, không nên xẵng".