Chương
Một
Nếu bạn bắt buộc
phải chỉ trích, th́ xin bạn bắt đầu như sau này
Hồi Calvin Coolidge c̣n làm Tổng
thống Huê Kỳ, một người bạn tôi được mời lại Bạch cung, vô pḥng ông vừa đúng
lúc ông nói với cô thư kư của ông rằng: "Chiếc áo cô bận hôm nay thiệt đẹp... Cô
có duyên lắm...".
Ông vốn ít nói. Chưa bao giờ
người ta nghe ông khen những người giúp việc ông như vậy. Thiệt lạ lùng, thiệt
bất ngờ, tới nỗi cô thư kư thẹn thùng đỏ mặt lên.
Ông Coolidge nói tiếp: "Lời tôi
khen đó, cô đừng lấy làm tự phụ lắm; tôi chỉ muốn làm vui ḷng cô thôi... Từ nay
tôi muốn khi đánh máy, cô để ư tới những dấu chấm câu hơn chút nữa".
Phương pháp đó tuy kém kín đáo,
nhưng tâm lư thật sâu sắc. Sau khi được nghe lời khen rồi, ta thấy những lời
trách không khó chịu lắm.
Người thợ hớt tóc, thoa xà bông
thiệt kỹ rồi mới cạo râu.
Phương pháp đó, ông Mc. Kinley
dùng năm 1896; khi ông dự bị cuộc vận động tuyển cử của ông để làm Tổng thống.
Một trong những người cộng tác với ông, viết một bài diễn văn mà người ấy tự cho
rằng hùng hồn bằng tất cả những bài của Cicéron, Démosthène và Daniel Webster
hợp lại.
Vẻ tự đắc hiện trên mặt, người
đó đọc cho ông Mc. Kinley nghe tác phẩm bất hủ của ḿnh. Thiệt ra bài đó có giá
trị, nhưng dùng không đúng trường hợp, sẽ làm cho người ta la ó, phản đối, chế
giễu, nhưng ông Mc. Kinley không muốn phạm ḷng tự ái, cũng không muốn làm cụt
hứng người đó. Nhưng dù sao cũng phải chê. Ông xử trí khéo léo như vầy; ông khen
lớn:
"Bài diễn văn của anh thiệt hay;
đáng khen lắm; không ai làm hơn được. Trong nhiều trường hợp, một bài như vậy
cần lắm. Nhưng trong trường hợp này, nó có thiệt là thích hợp không? Mặc dầu lời
lẽ hữu lư và ôn tồn, ta cũng nên đoán trước nó sẽ có tiếng vang ǵ trong đảng
chúng ta. Anh về nhà đi, viết cho tôi bài khác phỏng theo những ư kiến đây này,
rồi anh gởi cho tôi một bản nhé".
Người kia vâng lời, theo ư ông
và có công giúp ông nhiều nhất trong cuộc vận động bầu cử đó.
Dưới đây là một bức thư mà Tổng
thống Lincoln viết ngày 26-4-1863, trong giờ đen tối nhất của cuộc Nam Bắc chiến
tranh. Đă 18 tháng rồi, những đại tướng của Ngài cầm đầu quân đội miền Bắc thua
hết trận này tới trận khác. Thiệt là một cuộc đâm chém vô lư và vô ích. Cả ngàn
lính đào ngũ. Dân t́nh hoảng sợ. Chính đảng Cộng ḥa cũng phản kháng, đ̣i Ngài
từ chức. Ngài nói: "Chúng ta ở ngay bờ một vực thẳm. Thượng đế h́nh như cũng
ghét bỏ chúng ta và tôi không c̣n một mầm hy vọng nào hết!".
Đại tướng Hooker đă có những lầm
lỗi nặng và Tổng thống muốn sửa trị người hữu dơng vô mưu cầm vận mạng của cả
một dân tộc đó. Vậy mà trước khi chỉ trích, Ngài khen Hooker ra sao? Lầm lỗi của
Đại tướng rất nặng mà Ngài không nói tới ngay bằng một cách tàn nhẫn. Ngài chỉ
rất ôn tồn nói: "Ông đă làm vài việc mà tôi không được hoàn toàn vừa ư...".
Thiệt là nhă nhặn và lịch thiệp!
Đây, bức thư đó đây:
"Tôi đă để ông cầm đầu đạo binh
Potomac. Khi quyết định như vậy, tất nhiên tôi đă căn cứ vào những lư lẽ vững
vàng. Nhưng tôi không phải cho ông hay rằng ông đă làm vài điều mà tôi không
được hoàn toàn vừa ư.
Tôi tin rằng ông là một quân
nhân can đảm và có tài dụng binh. Tự nhiên, tôi trọng những tài ba đức tính đó.
Tôi cũng tin rằng ông không vừa
cầm quân, vừa làm chính trị, mà như vậy là phải. Ông có đức tự tin, đức đó quư
lắm, nếu không phải là cần thiết.
Ông có xa vọng. Xa vọng mà giữ
được trong những giới hạn cho vừa phải th́ tốt nhiều hơn là hại. Nhưng tôi biết
rằng xa vọng của ông đă đưa ông tới sự dùng đủ mọi cách để cản trở Đại tướng
Burnside; như vậy ông đă làm hại lớn cho nước chúng ta và cho một người bạn cầm
quân đáng trọng và đáng khen của ông.
Mới rồi ông có nói - tôi biết
chắc như vậy - rằng quân đội và chính phủ đều cần có một người độc tài cầm đầu.
Không phải v́ ông có ư tưởng đó
mà tôi tin dùng ông. Chính ra, dù ông có ư tưởng đó, tôi cũng vẫn có gan dùng
ông. Ông cũng hiểu vậy chứ?
Chỉ những đại tướng thắng trận
mới có thể đ̣i làm nhà độc tài được. Bây giờ tôi hăy xin ông thắng trận trước
đă, c̣n vấn đề độc tài, chúng ta sẽ bàn sau.
Chính phủ sẽ hết sức bênh vực
ông, nghĩa là không hơn cũng không kém các đại tướng khác. Nhưng tôi ngại rằng
cái phong trào chỉ trích và nghi ngờ các vị chỉ huy mà ông rải rác trong quân
đội sẽ trở lại hại ông. Tôi sẽ hết sức giúp ông để triệt cái thói đó đi.
Quân đội mà có tinh thần đó th́
ông - mà cả Nă Phá Luân tái sinh nữa - cũng không thể bắt họ gắng sức được. Ông
nên coi chừng hữu dơng vô mưu. Nhưng ông phải cương quyết; luôn luôn dụng tâm
mănh tiến và đem đại thắng về cho chúng tôi".
Tôi hiểu bạn lắm. Bạn không phải
là một Coolidge, một Mc. Kinley hay một Lincoln. Điều bạn muốn biết là làm sao
áp dụng phương pháp đó vào công việc làm ăn hàng ngày được. Đây, xin bạn nghe
chuyện ông Gaw, kiến trúc sư giúp việc cho một hăng thầu khoán lớn về nhà cửa.
Ông Gaw là một người thường như
bạn và tôi.
Hăng của ông cậy ông cất ở
Philadelphie một ngôi nhà lớn, hẹn phải cho xong một thời hạn nhất định. Mọi
việc tiến hành thuận tiện. Nhà cất gần xong rồi th́ th́nh ĺnh nhà chế tạo những
đồ đồng để trang hoàng phía trước nhà, cho hay rằng không giao những đồ đồng đó
y hẹn được. Sao? Cả một ṭa nhà v́ vậy mà phải trễ sao? Phải bồi thường lớn và
sai hẹn, sẽ lỗ vốn lớn, bao nhiêu sự khó khăn! Mà chỉ v́ mỗi một người!
Gọi điện thoại... Tranh biện...
trách mắng... Đều vô hiệu. Hăng bèn sai ông Gaw lại Nữu Ước vô tận hang để làm
xiêu ḷng con cọp đó.
Khi ông vô pḥng giấy nhà chế
tạo đó, ông nói:
"Ông có biết rằng ở Brooklyn
này, không có ai trùng tên với ông không?".
Người kia ngạc nhiên: "Không,
tôi không hay đấy". Ông Gaw tiếp: "Tôi cũng mới hay đây, khi kiếm địa chỉ của
ông trong Điện thoại niên giám".
Nhà chế tạo lấy cuốn niên giám
và t́m kiếm kỹ lưỡng, rồi nói với một giọng tự đắc rơ rệt:
"Quả thật tên tôi hơi lạ. Họ tôi
gốc ở Ḥa Lan qua cư trú ở đây gần được hai trăm năm rồi".
Trong vài phút, ông ta vui vẻ kể
về cha mẹ và tổ tiên ông. Khi ông ta nói xong, ông Gaw khen nhà máy của ông ta
và kết luận:
- Nhà máy đó vào hạng sạch sẽ
nhất, khéo tổ chức nhất trong số các nhà máy mà tôi đă được thấy.
Nhà kỹ nghệ nói:
- Tôi đă suốt đời dựng nó lên,
sửa sang nó và tôi lấy làm tự đắc v́ nó lắm... Ông muốn đi thăm các xưởng của
tôi không?
Ông Gaw, từ đầu đến cuối trầm
trồ khen máy móc, phương pháp làm việc và giảng giải tại sao ông cho là hơn
những nơi khác. Ông nhận thấy vài bộ phận đặc biệt: nhà kỹ nghệ khoe tự ông ta
sáng tạo ra và tả tỉ mỉ về những động tác của nó ra sao.
Sau cùng, ông ta cố mời ông Gaw
dùng bữa trưa với ông ta. Bạn nhận kỹ, từ đâu tới đó, chưa có nửa lời về mục
đích của cuộc thăm viếng.
Sau bữa, nhà kỹ nghệ nói: "Thôi
nói về việc ông đi. Tất nhiên tôi hiểu tại sao ông lại đây. Tôi không ngờ rằng
ông nói chuyện vui vẻ như vậy. Ông có thể trở về Philadelphie. Tôi hứa với ông
rằng những đồ đồng của ông sẽ làm và giao đúng hẹn, dù tôi phải ngưng hết thảy
những công việc khác lại".
Ông Gaw không đ̣i mà được. Nhà
kỹ nghệ giữ lời hứa và ṭa nhà cất xong đúng hẹn.
Nếu ông Gaw dùng những phương
pháp kịch liệt mà người ta thường dùng trong những trường hợp đó th́ có trôi
chảy được như vậy không?
Vậy, muốn cải thiện người mà
không làm cho người đó phật ư, giận dữ, bạn hăy:
"Bắt đầu câu
chuyện bằng cách tặng người đó vài lời khen thành thật".
Đó là quy tắc thứ nhất.