Chỉ trích cách nào
mà khỏi gây thù oán?
Charles Schwab, cánh tay mặt của
Andrew Carnegie, ông vua Thép, nhờ thiệp thế mà khéo ngoại giao mà được hết thảy
mọi người quư mến. Một buổi trưa, có việc đi qua các xưởng của ông, ông bắt gặp
một nhóm thợ đương hút thuốc, mà ngay trên đầu họ có tấm bảng đề "Cấm hút
thuốc". Ông Schwab xử trí ra sao? Ông có chỉ tấm bảng mà la lên: "Các anh không
biết đọc ra sao?". Không! Ai kia th́ xử sự như vậy, chứ ông Schwab th́ không bao
giờ. Ông lại gần họ, đưa cho mỗi người một điếu x́ gà rồi nói: "Xin anh em vui
ḷng ra ngoài kia hút".
Nhóm thợ hiểu rằng ông biết họ
đă phạm luật của xưởng nên nhắc khéo họ. Họ càng quư mến ông, v́ chẳng những ông
không đả động tới điều lệ, c̣n mời họ hút thuốc, làm cho họ cảm động mà thấy ông
nể nang họ. Ai mà không mến một người như vậy?
John Wanamaker, là chủ nhiệm cửa
hàng lớn trong tỉnh Philadelphie, cũng dùng phương pháp đó. Ông có thói quen mỗi
ngày đi dạo qua hết các gian hàng của ông. Một lần ông thấy một bà khách đứng
đợi tại một gian hàng mà chẳng ai tiếp bà hết. Các cô bán hàng c̣n mải cười
giỡn, chuyện tṛ trong một xó. Ông Wanamaker không nói chi hết, nhẹ nhàng tiến
lại quầy hàng, đích thân tiếp bà khách hàng, rồi đem giao món hàng bà đă lựa cho
một cô làm công để gói lại... đoạn tiếp tục đi.
Một vị mục sư nổi danh ở Huê Kỳ,
ông Lyman Abbott, khi nhận chức, phải đăng đàn thuyết pháp tỏ ư ai điếu và ca
tụng công đức vị mục sư tiền nhiệm mà hồi sanh tiền vốn có tài hùng biện.
V́ quyết tâm tỏ tài, ông ra công
gọt giũa bài thuyết pháp của ông c̣n tỉ mỉ hơn văn sĩ Flaubert nữa. Khi viết
xong, ông đọc cho bà mục sư nghe. Bài đó chẳng hay ho ǵ, cũng như phần nhiều
những bài diễn văn soạn sẵn.
Bà Abbott, nếu vụng xử, ắt đă
nói: "Này, ḿnh, bài đó tệ quá... không được đâu!... Thiên hạ sẽ ngủ gục mất. Nó
tràng giang đại hải như một bộ bách khoa tự điển vậy. Ḿnh thuyết giáo đă lâu
rồi mà sao c̣n dở vậy? Th́ ḿnh cứ nói tự nhiên, dùng ngôn ngữ của mọi người có
hơn không? Nếu ḿnh đọc bài đó ra, th́ sẽ tai hại cho ḿnh lắm đa!...".
Bà mục sư có thể nói như vậy
được. Nhưng rồi sẽ xảy ra sự chi, chắc bạn đă đoán được. Chính bà cũng biết vậy
nữa. Cho nên bà chỉ nói rằng bài diễn văn đó, nếu cho đăng vô Tạp chí Bắc Mỹ th́
tuyệt. Nghĩa là bà kín đáo vừa khen, vừa chê bai đó không thích hợp với công
việc thuyết giáo. Ông Lyman Abbott hiểu ư, xé bài văn đă tốn nhiều công đó và
chẳng cần soạn trước, ông đăng đàn thuyết giáo.
Vậy, muốn thay đổi hành động của
một người mà không làm phật ư họ và cũng không gây thù oán:
Bạn hăy nói
ư cho họ hiểu lỗi của họ.
Đó là quy tắc thứ hai