Chương Bảy
Vị tri kỷ giả, dụng
Một bà bạn tôi ở Nữu Ước, bà
Gent, mướn một người ở gái và hẹn chị ta thứ hai sau lại bắt đầu làm việc. Trong
thời gian đó, bà kêu điện thoại hỏi một người chủ cũ về hạnh kiểm của chị ta.
Người chủ đó không hài ḷng về chị ta lắm... Nhưng khi chị lại, bà Gent nói:
"Chị Nellie, hôm nay tôi kêu điện thoại hỏi bà chủ cũ của chị. Bà ấy nói chị
ngay thẳng và đứng đắn, giỏi làm bếp và khéo săn sóc trẻ em. Nhưng bà ấy có thêm
rằng, chị không siêng năng, nhà không bao giờ lau chùi kỹ. Riêng tôi, tôi tin
rằng bà ấy nói quá đáng. Tôi coi người chị cũng biết chị cẩn thận. Chị sửa soạn
thật gọn gàng. Tôi chắc rằng chị chăm nom nhà cửa không có chỗ nào đáng chê,
cũng như cách ăn bận của chị vậy. Rồi chị coi, chắc chắn chị sẽ vừa ư tôi lắm".
Và mọi sự được vừa ư thiệt. Chị
Nellie muốn xứng đáng với lời khen của bà chủ. Và chị xứng đáng thiệt. Nhà cửa
sạch bóng. Mỗi ngày chị làm phụ một giờ nữa để cọ, lau, chứ không chịu để cho bà
Gent thất vọng.
Ông hội trưởng Công ty Baldwin
sản xuất đầu xe lửa nói:
"Những người đă trọng ta, mà ta
lại biết mến tài họ, th́ dễ chỉ huy họ lắm".
Tóm lại, nếu bạn muốn cho ai
phát triển một đức tính nào, bạn nên hành động như đức tính đó đă là một đặc sắc
rơ ràng nhất của người đó. Shakespeare nói: "Nếu bạn c̣n thiếu một đức tính, cứ
xử sự như đă có nó rồi". Muốn cải thiện một người, bạn cứ ra vẻ tin người đó có
đức tính này đức tính nọ đi. Tỏ ra tin cậy người đó đi, khen họ đi: Họ sẽ gắng
sức phi thường để xứng đáng với lời khen của bạn.
Trong cuốn "Kư ức cuộc đời sống
chung với Maeterlinck", bà Georgette Leblanc kể chuyện một sự thay đổi dị thường
trong đời một cô bé nước Bỉ.
Bà nói: "Tôi ăn cơm tháng tại
một khách sạn gần nhà và họ cho một người hầu gái đem lại nhà tôi. Tên chị là
"Marie rửa chén" v́ hồi mới vô làm, người ta để chị rửa chén. Chị xấu như quỷ,
mắt lé, chân đi chữ bát, gây giơ xương, đần độn.
Một hôm, trong khi chị đặt bàn,
tôi đột ngột bảo chị:
''Chị Marie, chị có rất nhiều
chỗ đáng quư, chị có biết không?''.
V́ quen giấu t́nh cảm của ḿnh,
chị đứng thừ ra một lúc, câm như hến và trơ như đá. Rồi đặt đĩa lên bàn, chị thở
dài, ngây ngô nói: "Thưa bà, thiệt tôi không bao giờ ngờ như vậy". Chị không hỏi
thêm một câu, lặng lẽ trở vô bếp và nhắc đi nhắc lại lời tôi đă nói cho mọi
người nghe.
Ḷng tin của chị mạnh tới nỗi
không ai nỡ chế giễu chị, mà từ hôm đó, c̣n hơi nể chị nữa. Nhưng sự thay đổi lạ
lùng nhất, chính là sự biến hóa của thâm tâm chị. Tin chắc rằng chị có nhiều chỗ
đáng quư mà không ai biết, chị hăng hái sửa soạn, trau giồi nhan sắc đến nỗi
tuổi xuân của chị mà chị quên bẵng đi, trở lại rực rỡ trên nét mặt chị và người
ta không thấy chị xấu nữa.
Hai tháng sau, lúc tôi dọn nhà,
chị cho tôi hay sắp thành hôn với cháu đầu bếp chánh. Chị ta nói: "Tôi sắp được
sang trọng" và cám ơn tôi. Chỉ có một câu ngắn mà thay đổi cả đời chị ta".
Bà Georgette Leblanc đă khen chị
Marie và lời khen đó đă thay đổi hẳn người đàn bà đó.
Mới rồi tôi được hầu chuyện một
ông giám đốc Công ty "exchange Buffets". Hai mươi sáu tiệm, cao lâu hợp lại
thành công ty đó và cùng theo một chính sách đặc biệt, lấy "danh dự" làm trọng.
Trong những tiệm đó, sáng lập từ
năm 1885, không bao giờ người ta đưa giấy tính tiền cho khách hàng hết. Bạn muốn
kêu món ǵ th́ kêu, ăn xong rồi, bạn tính tiền lấy, rồi khi ra, đem lại quỹ trả.
Không kiểm soát ǵ hết, không có thẻ ǵ hết.
Tôi ngạc nhiên lắm, hỏi:
"Nhưng ông phải có vài người
giám thị chứ? Không thể tin hết thảy các khách ăn được".
- Chúng tôi không có người giám
thị nào hết - ông giám đốc trả lời - Có lẽ cũng có người ăn quịt, nhưng chúng
tôi không cần biết tới. Chúng tôi chỉ biết rằng chính sách của chúng tôi hẳn có
chỗ hay, nếu không th́ sao đă thịnh vượng trong nửa thế kỷ nay được?
Tại những cao lâu đó, khách ăn
được đăi như người lương thiện, biết trọng danh dự. Cho nên hết thảy, giàu,
nghèo, ăn trộm, ăn xin... đều muốn được xứng đáng với ḷng tin cậy của chủ tiệm.
Ông Lawes, giám đốc khám Sing
Sing c̣n nói:
"Đối với một quân vô lại, muốn
cho được việc, chỉ có mỗi một cách là tỏ vẻ tin cậy nó, đăi nó như một công dân
lương thiện và đáng trọng, cứ nhận ngay rằng nó trung thực, đứng đắn. Được bạn
tin cậy, nó phỉnh mũi ra và có lẽ gắng sức để được xứng đáng ḷng tin đó".
Lời đó hay và đúng đến nỗi tôi
muốn nhắc lại đây:
"Đối với một quân vô lại, muốn
cho được việc, chỉ có mỗi một cách là tỏ vẻ tin cậy nó, đăi nó như một công dân
lương thiện và đáng trọng, cứ nhận ngay rằng nó trung thực, đứng đắn. Được bạn
tin cậy, nó phỉnh mũi ra và có lẽ gắng sức để được xứng đáng với ḷng tin đó".
Vậy, muốn sửa đổi một người mà
không làm cho họ phật ư, giận dữ:
"Bạn gây cho
người ấy một thanh danh rồi họ sẽ gắng sức để được xứng thanh danh đó".
Đó là quy tắc thứ 7.